Жанчына кажа Яму: “Пане, я бачу, што Ты прарок. Айцы нашыя пакланяліся Богу на гэтай гары, а вы кажаце, што ў Ерузалеме ёсць месца, дзе трэба пакланяцца”. Кажа ёй Езус: “Вер Мне, жанчына, што надыходзіць гадзіна, калі і не на гэтай гары, і не ў Ерузалеме будзеце пакланяцца Айцу. Але надыходзіць гадзіна, і цяпер ужо ёсць, калі праўдзівыя вызнаўцы будуць пакланяцца Айцу ў духу і праўдзе. І такіх вызнаўцаў шукае сабе Айцец. Бог ёсць Дух, і тыя, хто пакланяецца Яму, павінны пакланяцца ў духу і праўдзе (Ян 4,19-21.23-24).

 

Важнасць пакланення Богу

Перш чым мы будзем больш падрабязна разглядаць размову Езуса з самаранкай пра пакланенне Богу, трэба звярнуць увагу ўвогуле на саму тэму пакланення. Можа гэта крыху дзіўна гучыць, але ў нашых малітвах часта не так шмат пакланення Богу. Як правіла, мы просім Яго аб нейкіх сваіх патрэбах. Пасля дзякуем, каб Бог не пакрыўдзіўся і даваў нам яшчэ больш. Часам просім прабачэння за нашыя грахі, каб Бог не гневаўся. Зрэдку молімся аб абароне ад ворагаў. Так ці інакш – вельмі часта гаворка ідзе пра розныя віды просьбаў, альбо пра малітвы, якія звязаны з просьбамі (падзяка). Усе гэтыя малітвы, хоць і патрэбныя, аднак, па сутнасці, не з’яўляюцца пакланеннем Богу.

Калі мы гаворым пра пакланенне, то перш за ўсё гаворка ідзе пра тое, што мы становімся перад Богам як стварэнне перад Створцам. Мы не просім Яго, а прызнаём Яго ўладу, аўтарытэт, выказваем сваю паслухмянасць і залежнасць. Таму пакланенне Богу нясе ў сабе характар павагі, своеасаблівага страху Божага. У Бібліі можна заўважыць, што самыя яскравыя моманты пакланення Богу – гэта пакланенне анёлаў і тых людзей, якія трапілі ў Божае Валадарства. І не таму, што яны такія дасканалыя і не грашаць, а найперш таму, што яны бачаць Створцу тварам у твар, ведаюць Яго, вельмі добра разумеюць сваё становішча перад Ім, ну і не маюць зямных страхаў і клопатаў. Таму пакланенне нябесных жыхароў вельмі ўражвае. Вось адзін з прыкладаў такога пакланення:

Пасля гэтага я ўбачыў вялікі натоўп, якога ніхто не мог палічыць, з усіх народаў, плямёнаў, родаў і моваў, якія стаялі перад тронам і Баранкам, апранутыя ў белыя шаты і з пальмовымі галінкамі у сваіх руках. Яны крычалі гучным голасам, кажучы: “Збаўленне належыць Богу нашаму, які сядзіць на троне, і Баранку!” Усе анёлы стаялі вакол трона і старэйшын, і чатырох жывых істот. І ўпалі яны на твары свае перад тронам, і пакланіліся Богу, кажучы: “Амэн! Благаслаўленне і слава, і мудрасць, і падзяка, і пашана, і сіла, і моц Богу нашаму на векі вякоў. Амэн”. Адзін са старэйшын звярнуўся да мяне, кажучы: “Хто гэта, апранутыя ў белыя шаты, і адкуль яны паходзяць?” І я сказаў яму: “Мой пане, ты ведаеш”. А ён адказаў мне: “Гэта тыя, хто прыйшоў з вялікага ўціску і абмыў свае шаты, і выбеліў іх у Крыві Баранка. Таму яны – перад тронам Бога і служаць Яму ўдзень і ўначы ў святыні. А Той, хто сядзіць на троне, раскіне над імі свой шацёр” (Ап 7,9-15).

Нават неяк цяжкавата ўявіць, як гэта можна дзень і ноч служыць перад Богам і пакланяцца Яму. Нам часта хочацца нечага вельмі практычнага, жыцейскага. Напрыклад, папрасіў – атрымаў, праславіў Бога, памаліўся – сам парадаваўся, што ў цябе ўсё добра атрымалася і г.д. Веру, што жыццё ў Небе не будзе пасіўным, там будзе чым займацца праз цэлую вечнасць, яно будзе больш багатым, чым нашае жыццё на зямлі. Але адзін з важных элементаў гэтага жыцця ў Небе, пра што кажа нам Біблія – гэта пакланенне Богу. Менавіта таму гэтая тэма такая важная для чалавека, які верыць у Бога.

Калі вернікі ў нядзелю прапускаюць Святую Імшу, то нам часта хочацца пастрашыць іх, што гэта грэх, што гэта пракляцце, што не будзе Божага благаслаўлення, пачнуцца праблемы і г.д. І гэта праўда. Але перш за ўсё нядзеля – гэта дзень пакланення Богу. І пытанне не ў тым, будзе нам за гэта ўзнагарода, альбо пакаранне. Пытанне ў тым, ці верым мы, што Богу належыць пакланенне, што я, як стварэнне, аддаю ў тую ж нядзелю маю пашану Створцу і Збаўцу. Гэта і ёсць рэлігійны культ і для гэтага патрэбна вера.

Перажываючы перыяд Божага Нараджэння, мы маем вельмі прыгожыя прыклады пакланення Богу. Мудрацы з Усходу ідуць да Божага Дзіцятка не з просьбамі. Яны ідуць толькі для таго, каб Яму пакланіцца і нясуць Яму прарочыя дары. Пакланенне Богу гучыць і з вуснаў анёлаў. Можна сказаць, што пакланяюцца Богу і пастухі, і Марыя з Язэпам, калі нясуць Езуса ў святыню, і старац Сімяон, і прарочыца Ганна. Хочацца сказаць, што сапраўднае пакланенне Богу ёсць добрым плёнам богашукання. З розных прычынаў мы можам шукаць Бога – для нейкіх перажыванняў ці для вырашэння нашых праблемаў, але глыбокае богашуканне абавязкова прывядзе нас да богапакланення.

Такім чынам, мы падышлі да сутнасці размовы Езуса з самаранкай на тэму пакланення Богу.

 

Стары і новы культ

У размове з жанчынай Езус прадказвае новае, праўдзівае пакланенне. Умоўна можам назваць яго “новым культам”. Езус кажа, што такіх праўдзівых вызнаўцаў шукае Айцец Нябесны. Калі добра ўдумацца ў гэтыя словы, то яны могуць нас і занепакоіць. Што ж гэта за “новы культ”, для якога Бог Айцец шукае вызнаўцаў? Не проста вучыць па-новаму маліцца, а шукае тых, хто згодзіцца прыняць сапраўднае пакланенне. Асабіста мяне гэты тэкст насцярожвае. Нечым ён падобны да пытання Езуса – ці знойдзе Сын Чалавечы веру на зямлі, калі вернецца? Здаецца, шмат тых, хто верыць, моліцца Богу. Аднак Бог шукае тых, хто верыць, і тых, хто гатовы пакланяцца Яму ў духу і праўдзе. Усе гэтыя нюансы нам толькі паказваюць важнасць нашай тэмы.

Як можна ахарактарызаваць “стары” і “новы” культ? Якія асноўныя рысы? Для “старога культу” характэрныя паняцці месца, фармалізму і закону (правілы). Для “новага культу” – пакланенне ў духу і праўдзе. Паспрабуем у гэтым разабрацца.

            месца

Самаранка кажа Езусу, што яе продкі пакланяліся на гэтай гары і задае пытанне, чаму габрэі вучаць, што трэба пакланяцца Богу ў Ерусаліме. Ян Залатавусны каментуе гэта так: самаране верылі, што Бог жыве на дадзенай тэрыторыі. З гэтага вынікала, што лепш яе не пакідаць, альбо калі ўжо давядзецца гэта зрабіць, то абавязкова трэба браць з сабой хаця б жменьку зямлі ў кішэнь. Габрэі былі больш паступовымі, але таксама прыдавалі месцу пакланення, асабліва святыні, агромністае значэнне.

Спачатку хачу зазначыць, што гэтае мышленне не без падставаў і свая логіка ў ім ёсць. У вернікаў часта існуе паняцце “намоленае месца”. Трэба быць з гэтым асцярожным, бо для прыхільнікаў эзатэрыкі тут прынадны кавалак, калі пачынаецца балбатня пра энергетыку, а за гэтым, само сабой, ідзе адразу ж ідалапаклонства. Тым не менш, я асабіста пераканаўся, што месца, куды цябе пасылае Бог, дзе адбываецца тваё служэнне Богу, дзе прайшло шмат малітваў – гэта асаблівыя месцы Божай прысутнасці. Крыху гэта не зразумела, але я пераканаўся, што так ёсць. Для мяне такім месцам сталася Орша. І не ў плане чалавечым, а менавіта ў духоўным. Асабіста я цяпер насцярожваюся, калі мне хаця б на кароткі перыяд трэба выехаць з Оршы, а яшчэ горш, калі едзеш у невядомае месца. Кажу пра гэта вельмі асцярожна, але я стаў бачыць у гэтым свае духоўныя заканамернасці.

Для некаторых маіх знаёмых такім месцам станавілася кватэра ці дом, дзе яны жылі. І людзі з багатым духоўным досведам прыдавалі вялікае значэнне таму, хто заходзіць у іхні дом, якія тут гучаць размовы, якія кнігі чытаюцца і стаяць на паліцах, якія фільмы праглядаюцца і г.д. Для чалавека веруючага твой дом з часам становіцца тваёй крэпасцю і лічу, што гэтаму трэба прыдаваць значэнне. Можа крыху па-дзіцячы, але асабліва хочацца звярнуць увагу на тэлефонныя размовы. Праз іх лёгка можа прасачыцца нябачны духоўны вораг. Напрыклад, дакучлівая мама не можа прыехаць і пакіраваць сям’ёй свайго дарослага дзіцяці, а тэлефанаваць можа некалькі разоў на дзень, і гэта дае свае негатыўныя, а часам і катастрафічныя вынікі.

Для самога Езуса месца таксама мела значэнне. Ён часта прабываў на пустыні: адпачываў там, альбо маліўся. Часам наведваў Марыю, Марту і Лазара. Для Яго гэты дом і прысутнасць у ім Яго сяброў мела значэнне.

Тым не менш, Езус, у размове з самаранкай паказвае, што месца пакланення Богу – не самае галоўнае. Сустрэча з Богам можа адбывацца ў розных месцах. Важна, каб людзі пакланяліся Яму ў духу і праўдзе. Вобразна кажучы, ерусалімская святыня можа быць і не ў Ерусаліме, а можа стацца, што яе і ўвогуле не будзе. На адносіны з Богам і на пакланенне Яму гэта не павінна ўплываць. Цікава, што калі Давід хацеў будаваць святыню Богу, то Бог адказаў праз прарока Натана: ці Я калі-небудзь казаў, чаму вы Мне не пабудавалі Дом? Ці Мне, прабываючы з вамі на пустыні ў намётах, нечага не хапала? (пар. 2 Цар 7,3-7). Чытаючы гэтыя пытанні Бога, чамусьці думаецца, што Бог на пустыні з народам былі нібы Жаніх з нявестай. Там нібыта нічога асаблівага і не было, але яны будавалі адносіны: любілі і вучыліся любіць.

Праблема месца для першых хрысціянаў узнікне тады, калі ім не дазволяць маліцца ў святыні Саламона, пачнуцца ганенні і яны будуць вымушаныя сустракацца па дамах. Напрыклад, філіпійцы, якім Павел накіроўвае Пасланне, сустракаліся на беразе ракі, таму што ў іх нават дому не было, дзе маліцца. Цікава, што Апошняя Вячэра, якую мы па праву ўспрымаем найбольшай святасцю, адбылася ў звычайным пакоі. У звычайным доме Езус таксама здзейсніў Эўхарыстыю з вучнямі па дарозе ў Эмаўс, а некаторыя біблісты таксама бачаць Эўхарыстыю на беразе возера пасля Ўваскрасення, пра што нам распавядае апостал Ян. Таксама вартым увагі ёсць факт, што ў Апакаліпсісе апостал Ян не бачыў святыні, бо святыняй быў Бог Айцец і Яго Сын (Ап 21,22).

Такім чынам, з аднаго боку, месца пакланення і сустрэчы з Богам нібы і мае значэнне, але яно не абмяжоўвае Бога. І гэта характар новага культу. Бог будзе там, дзе Яго шукаюць, дзе Яму пакланяюцца, дзе Яго любяць. У свой час мне вельмі незразумелым было, калі людзі ў Мінску прапускалі нядзельныя Імшы, бо ім не хацелася маліцца, напрыклад, у ЖЭСе, або наракалі, што недзе там не такі арган, або штосьці яшчэ ім не адпавядала. Разумею бессэнсоўнасць такіх размоваў.

фармалізм

Узгадайце сабе аднакласнікаў ці сяброў, з якімі вас асабліва нічога ўжо не яднае. Некалі ў вас шмат чаго было супольнага, але прайшлі гады, дзясяткі гадоў, і вас ужо мала што аб’ядноўвае. І яны, і вы сталі іншымі – новыя прыярытэты, новыя абавязкі, іншыя погляды, іншыя жыццёвыя прынцыпы і г.д. Аднак вы не спрачаліся, бачнага і яўнага разрыву адносінаў не адбылося. Вы і надалей нібы сябры, але за гэтым ужо нічога не стаіць. Гэта і ёсць фармалізм. Знешне ўсё нармальна, усё па-старому, але ў гэтым усім няма ніякай сілы і ніякай карысці. Разумееш, што гэта спецыфічны падман і сябе, і іншых. Часам такія фармальныя адносіны назіраюцца ў радні. Людзі нібыта даўно ўжо не маюць нічога супольнага, але раз на год ці радзей яны сустракаюцца за сталом як сям’я, як родзічы. Такія застоллі з прычыны ўсё таго ж фармалізму і ад наігранасці часта становяцца невыноснымі і смешнымі. У чалавечых адносінах фармалізм надыходзіць часам па віне саміх людзей, і яго можна спрабаваць выправіць, а часам як нешта непазбежнае, з чым трэба проста змірыцца.

Нечым падобным ёсць фармалізм рэлігійны. Выразным прыкладам такога фармалізму для фарысеяў сталася рытуальнае ачышчэнне, у нейкім сэнсе захаванне розных прадпісанняў “шабату”. Для нас гэта можа быць фармальная споведзь раз на год (або і кожны месяц, ці споведзь у першыя пятніцы месяца, ці Першая Споведзь нашых дзяцей), фармальныя святы, фармальныя малітвы раніцай ці вечарам, часам нават шлюб становіцца фармальнасцю, хаджэнне ў нядзелю ў касцёла, асобныя малітоўныя практыкі. Карацей, гэта тыя рэлігійныя практыкі, якія мы знешне выконваем, але яны не вядуць нас да Бога, бо мы не пазнаём Яго, яны нічога не мяняюць у нашым жыцці. З аднаго боку мы кажам пра важнасць святых сакрамэнтаў і так сапраўды ёсць. Але як жа да болю часта мы не бачым у іх сілы. Усё таму, што няма “новага культу”, а мы толькі фармальна штосьці выконваем.

            закон (правілы)

Гаворка ідзе пра розныя рэлігійныя правілы. У Старым Запавеце яны называліся коратка – Закон Майсея. І гэтыя словы выкарыстоўвае апостал Павел. Спрабуем найперш разабрацца, чым ёсць рэлігійны закон і ўбачым яго сэнс і ролю.

Закон паказвае нам праўду пра наш грэх. Напрыклад, мы думаем, што пасля чарговага “Вінаградніку” мы пачнём больш маліцца, больш чытаць Слова Божае, можа нават пачнем  раніцай уставаць, пасціцца. Усё гэта здаецца нам цалкам рэальным, пакуль мы не пачнём рэалізоўваць гэта на практыцы. І тут нашы ідэалы і пабожныя мары сустрэнуцца з балючай рэальнасцю. Такім чынам, важна паставіць канкрэтныя мэты і перайсці да іх рэйлізацыі – і мы пабачым праўду пра сябе.

Падобным чынам закон рэлігійны паказвае нам праўду пра нас. Гэта дзіўна, але закон паказвае нам наш асабісты грэх. Табе здаецца, што быць веруючым не так і складана, але як толькі пачнеш на штодзень жыць па Божых правілах, то неўзабаве і зразумееш, наколькі ты слабы і абмежаваны.

З іншага боку, пасля першароднага граху людзі былі нібы адурманеныя грахом, а адначасна яны гэтага зла не маглі ўбачыць і лічылі, што ўсё нармальна. Яскрава мы гэта бачым на першых старонках Старога Запавету – гісторыя з Ноем і патопам, Вавілонская вежа, Садом і Гамора. Для таго, каб вывесці людзей з гэтага шаленства, Бог дае народу Закон. Гэта былі правілы, якія павінны былі ў нейкім сэнсе “акелзаць” дзікіх людзей. Напрыклад, многіх нас здзіўляе габрэйскае права “вока за вока і зуб за зуб”. У ім гаворка ідзе пра раўнапраўную помсту і мы, хрысціяне, задаем пытанне: і дзе тут Божае было ў гэтым законе? А рэч у тым, што Бог даваў гэты закон для таго, каб за аднаго забітага габрэя яго браты і кроўныя не выразалі цэлую сям’ю ці нават горад. Гэты прыклад нам толькі крыху можа паказваць, якую ролю павінен быў выконваць закон, спрабуючы хаця б часткова супакоіць дзікіх людзей.

Такім чынам, закон выконвае ролю выхаваўцы, і ён абсалютна неабходны. Ён паказвае нам праўду пра наш грэх і ставіць нас у рамкі, каб мы не трапілі ў яшчэ большую пастку. Апостал Павел называе Закон выхаваўцам (рус.: «детоводителем») (Гал 3,24). Ён кажа: Нашто тады Закон? Ён дзеля праступкаў устаноўлены (Гал 3,19). Папа Бэнэдыкт XVI пісаў на сінод біскупаў, што калі людзі ўмеюць жыць без правілаў, то не трэба іх абмяжоўваць законамі і правіламі. Законы, між іншым, сведчаць, што грамадства не здольнае жыць нармальна ў свабодзе.

Такім чынам, улічваючы паўсюднасць граху ў чалавечай цывілізацыі, Закон Майсея становіцца ратункам для людзей. Але ён – сродак на нейкі перыяд. Падобным чынам мы выхоўваем дзяцей. У першыя гады мы не чакаем ад іх мудрасці і лагічнага мышлення, а таму і абмяжоўваем іх правіламі. Гэта неабходнасць. Тое ж самае і ў жыцці рэлігійным. Калі мы робім пастанову час ад часу маліцца і чытаць Біблію, або ў Вялікім Посце крыху менш сядзець у інтэрнэце, то, як правіла, з гэтага нічога не выходзіць. Калі ж я кажу: Буду маліцца і чытаць Біблію кожны дзень а 7.00, а ў інтэрнэце я буду з 20.00 да 20.30 і толькі для таго, каб адказаць на лісты, то можа быць большая карысць. Чаму? Бо я сваю грэшную прыроду выхоўваю законам, а не фантазіямі.

Аднак у законах рэлігійных ёсць адна вельмі вялікая небяспека. Яны з’яўляюцца толькі сродкам, інструментам, каб нешта выправіць. Але сам закон не здольны нам адкрыць Бога, не здольны збавіць. Я магу быць самым дасканалым чалавекам, які менш за ўсіх памыляўся ў жыцці. Але са сваёй праведнасцю я застануся ў магіле і нічога больш. Маё збаўленне залежыць ад Бога, а не ад таго, якім я быў добрым. Гэта тонкая мяжа, але вельмі важная, таму што ў Ізраілі надышоў такі час, калі людзі спадзяваліся на свае правілы, а перасталі служыць і бачыць Бога. Закон стаў замяняць богашуканне, а, паводле апостала Паўла, ён павінен быў весці да Хрыста, паказваць Яго.

А што дзякуючы Закону ніхто не апраўдваецца перад Богам, гэта відавочна, бо справядлівы з веры жыць будзе. Нашто тады Закон? Ён дзеля праступкаў устаноўлены да часу, пакуль не з’явіцца патомак, якому даручана абяцанне. Перш чым прыйшла вера, мы былі замкнёныя пад вартаю Закону да таго часу, калі належала аб’явіцца веры. Таму Закон стаў нашым выхаваўцам, які вядзе да Хрыста, каб мы апраўдаліся дзякуючы веры (Гал 3,11.19.23-24).

Апостал Павел гэта зразумеў, хіба што, як ніхто іншы:

(…) паводле справядлівасці Закону – беззаганны. Але што для мяне было набыткам, тое дзеля Хрыста я палічыў стратай. Ды і ўсё лічу стратаю дзеля перавагі пазнання Езуса Хрыста, майго Пана. Дзеля Яго я страціў усё і лічу смеццем, каб набыць Хрыста і апынуцца ў Ім не са сваёю справядлівасцю, якая паходзіць з Закону, але з тою, якая паходзіць з веры ў Хрыста, са справядлівасцю ад Бога, заснаванай на веры (Флп 3,6-9).

Менавіта вернасць закону без богашукання, без любові да Госпада і вез веры нараджае той фармалізм, пра які мы ўжо казалі. Чалавек нібыта штосьці і робіць, і выконвае, але не адбываецца ўнутранай перамены, няма вынікаў. Унутраны свет, нябачны, духоўны, ён залежыць ад веры, на якой растуць адносіны з Богам, любоў да Яго.

Фармалізм і “законніцтва” з’яўляюцца характэрнымі рысамі “старога” культу. Якім чынам гэта закранае нас? Дзіву даешся, наколькі гэта прысутнічае ў нас, у нашым асяроддзі! Напрыклад, мы часта перажываем за тых, хто не ходзіць на Імшу, не спавядаецца, неахрышчаны, не шлюбаваны. Мы не перажываем, што яны не ведаюць Бога, але нам здаецца, што калі яны хоць раз паспавядаюцца, ці пашлюбуюцца. ці сходзяць на Імшу, то ў выніку ў іх сэрцы нешта там адбудзецца. Нам хочацца выканаць найперш рэлігійны закон і гэта нас можа супакоіць. Але ж бяда ў тым, што ўнутраных зменаў у чалавеку няма! Ну але мы самі супакойваемся і невядома чаго чакаем. Культ рэлігійны ёсць плёнам веры. Шчаслівыя тыя, хто найперш пачынае верыць і шукаць Госпада, а толькі пасля ў выніку гэтага для іх нараджаецца культ і жыццё сакрамэнтамі. У нас жа атрымліваецца, на жаль, часта наадварот. Многіх лёгка шакіруюць разважанні пра тое, што, магчыма, нават апосталы ў нашым разуменні не былі ахрышчаныя, а Абрагам не спавядаўся, а Майсей не шлюбаваўся. І ўсе яны сталі праведнікамі Божымі. А сярод іх ёсць нават Давід, у каторага было некалькі жонак, ён меў грэх чужалоства і г.д.

Гэтая праблема выразна бачная тады, калі часам прыязджаюць ці тэлефануюць людзі і кажуць: а вы памаліцеся, усклаўшы рукі, а вы паразмаўляйце з сынам, а мы спрабуем вам прывезці дачку (бо яна не хоча) і г.д. Гэта таксама пошукі чарговых элементаў закона, якія павінны нешта вырашыць. І мы тады задаём пытанні: колькі месяцаў пасціцца, колькі літаній маліцца, колькі разоў з’ездзіць да Манджакала, Рэчака і г.д. Карацей кажучы, ідзе размова пра пошукі чарговых законаў, схемаў, заканамернасцяў. А тое, што самае галоўнае – вера і богашуканне, – яно застаецца збоку.

Не так даўно я наведаў у хоспісе палату, дзе ляжала, як мне сказалі, веруючая жанчына. І сапраўды, яна была па-свойму вельмі рэлігійная. Я пачаў задаваць ёй традыцыйныя для нас пытанні: ці вы верыце, ці спавядаліся, ці было намашчэнне хворых (сабораванне, бо яна праваслаўная), ці моліцеся, ці хадзілі на Літургію і г.д. На ўсё яна адказвала сцвярджальна. Аднак калі я прапанаваў памаліцца за яе, то яна адказала: не трэба, мне нічога з гэтага не дапамагае. У гэтых словах прагучаў агромністы боль, крыўда на Бога і абсурднасць сітуацыі. Я задаў сабе пытанне: “Як гэта можа быць: усе рэлігійныя прадпісанні так верна выконваць – і адначасна не ведаць Бога?”. Больш я не мог знаходзіцца ў гэтай палаце і пайшоў у суседнюю, дзе ляжалі бяздомны і атэіст. І, як ні дзіўна, там нам было пра што паразмаўляць і мы нават разам памаліліся.

Гэтая гісторыя чарговы раз паказала мне вялікую небяспеку, калі вернікі трываюць у рэлігійным законе, не шукаючы пры гэтым Бога. Паказала не толькі абсурднасць, але і духоўную пастку. Менавіта яна прывяла да таго, што габрэі, верныя закону, не прынялі Хрыста, а няверныя язычнікі паверылі, пачалі Яго шукаць і былі апраўданыя верай.

 

Новае пакланенне

Вядома, гэта ўмоўная назва. Езус паказвае праўдзівае пакланенне, якім яно насамрэч павінна быць.

пакланенне ў духу

Яшчэ да нядаўняга часу я смела казаў, што прыкладам пакланення Богу ёсць малітва праслаўлення. Аднак з часам зразумеў, што не ўсё так проста. Калі, напрыклад, у той жа малітве праслаўлення нам не хапае прыгожых галасоў, не хапае музычных інструментаў,  малітва не ідзе так прыгожа, як ішла раней, і таму нам ужо не хочацца маліцца, то аб чым гэта гаворыць? Пакланенне Богу не залежыць ад інструментаў і ад таго, хто спявае. Людзі і музыка дапамагаюць маліцца, але калі без іх я не магу ў праўдзе пакланяцца Богу, то гэта значыць, што быў нейкі падман. Часта за прыгожай малітвай праслаўлення хаваюцца выключна чалавечыя душэўныя перажыванні. Вернік не столькі хоча пакланяцца Богу, колькі адчуць сябе ўтульна і камфортна на малітве. Праверыць самога сябе можна вельмі проста: задаць сабе пытанне, ці магу я пакланяцца Богу без знешняй помачы ў выглядзе музыкі, спеву, убранства святыні, абразоў і г.д. Калі я магу пакланяцца Богу толькі ў спецыфічных умовах і месцах, то адбываецца своеасаблівы самападман.

Калі мы гаворым пра пакланенне ў духу, то размова ідзе пра тое, што нябачны і несмяротны дух чалавечы сустракаецца з Богам і пакланяецца Яму. І гэтая сустрэча адбываецца незалежна ад знешніх фактараў і ад перажыванняў. Калі нарадзіўся Езус, Яму прыгожа спявалі анёлы, а мудрацы проста пакланіліся, у веры вызнаючы ў гэтым Дзіцяці Валадара і Бога, пакланіліся без спеву і танцаў. І я не адважуся казаць, што іх пакланенне было горшым за пакланенне анёлаў. Адзін праваслаўны біскуп сказаў, што пакланенне ў духу – гэта пакланенне ў сферы вышэйшай духоўнай прыроды чалавека, дзе знаходзяцца думкі, захапленне, кантэмпляцыя (созерцание).

Вось некаторыя ўрыўкі Пісання на тэму пакланення ў духу:

Ва ўсялякай малітве і просьбе маліцеся духам (Еф 6,18).

Маім сведкам ёсць Бог, якому служу ў маім духу праз Евангелле Ягонага Сына (Рым 1,9).

Вы ж не прынялі духа няволі, каб зноў баяцца, але прынялі Духа ўсынаўлення, у якім мы клічам: “Абба,Ойча!” Гэты самы Дух сведчыць духу нашаму, што мы дзеці Божыя (Рым 8,15-16).

            пакланенне ў праўдзе

Як разумець, што новае пакланенне будзе адбывацца ў праўдзе?

Некаторыя тлумачаць, што поўняй праўды ёсць Хрыстос. Такім чынам, у праўдзе пакланяцца Богу могуць толькі тыя, хто шчыра паверыў і прыняў Хрыста. Гэта азначае, што самаране не пакланяліся ў праўдзе, падобна як і габрэі. Яны мелі часткова элементы праўды. Пасланне да Габрэяў кажа, што Закон Майсея – гэта цень будучых дабротаў, дадзеных праз Хрыста (Габр 10,1).

Іншыя звяртаюць увагу на тое, што пакланенне ў праўдзе – гэта не фармальнасць і не выкананне прадпісанняў Закона, не душэўнае і павярхоўнае, а разумнае, дзе чалавек нясе абсалютную адказнасць, разумее што ён робіць, разумее перад Кім стаіць і Каму кланяецца. Гэта не пакланенне часовага захаплення, а цвярозы выбар на многія гады, на ўсё жыццё.

Гэты каментар вельмі цікавы. З яго вынікае, што пакланенне ў праўдзе не можа адбывацца, калі веруючы не разумее, напрыклад, сімволікі і знакаў Літургіі, калі не разумее мовы (лаціна, польская, стараславянская ці таксама беларуская).

Яшчэ вельмі цікавы аспект – маральны. Пакланяцца ў праўдзе – азначае пакланяцца без падману, без крывадушша. Ідзе размова пра свядомы падман, напрыклад, калі фарысеі напаказ доўга маліліся ці пасціліся, але таксама і пра несвядомы. Напрыклад, малітва фарысея і мытніка, малітва таго, хто прыносіць ахвяру Богу, але сам яшчэ не прабачыў і не паяднаўся з веруючым братам. У нейкім сэнсе праведнік Ёў праходзіць праверку  на праўдзівасць свайго пакланення: Бог забірае ў яго дабрабыт і здароўе, каб убачыць, ці і надалей Ёў будзе славіць Бога.

Вельмі часта мне даводзіцца чуць пасля “Вінаградніку”: людзям спадабалася. Падобнае таксама чуў пасля святаў, напрыклад, Божага Нараджэння. У выніку можа ўзнікнуць спакуса рабіць такое пакланенне Богу, каб людзям было прыемна, каб былі задаволеныя і г.д. У такіх сітуацыях часта прыходзіцца стаяць перад выбарам: дагаджаць людзям (нават калі яны і веруючыя), ці Богу. Між іншым, у гэтым пытанні і ёсць маральны аспект пакланення – ці ты не крывадушнічаеш, ці не спрабуеш сам сябе падманваць, дагаджаючы людзям, а не Богу?

 

Такіх вызнаўцаў шукае Айцец

Вельмі ўражвае слова “шукае”. Яно паказвае, што ўсё далёка не так проста. Калі Богу прыходзіцца сярод веруючых шукаць “сваіх” вызнаўцаў, то гэта аб нечым гаворыць.

Які характар вызнаўцааў у духу і праўдзе?

Сэрца, якое скарылася. Іншымі словамі, можна сказаць, гаворка ідзе пра ўбогіх духам, пра тых, хто не спадзяецца асабліва ні на людзей, ні на сябе, а пачынае шукаць Бога. Такое сэрца меў Давід пасля граху. Менавіта з натхнення гэтага сэрца з’яўляюцца г.зв. пакаянныя псальмы. Такое сэрца мела Марыя, калі згадзілася на Божы план. Нехта трапна сказаў, што гэтая простая бедная дзяўчына нічога не мела апроч свайго добрага імя, сваёй рэпутацыі. Становячыся цяжарнай праз Духа Святога, яна нічога не можа патлумачыць ні людзям, ні нават Язэпу. Яна кладзе перад Богам адзінае, што мела – сваё добрае імя – і пакорна спадзяецца, верыць толькі Божай міласці.

Нябачны духоўны свет. Характэрнай рысай культу Старога Запавету з’яўляецца знешняя атрыбутыка – традыцыі, ахвяры, ачышчэнне, месца пакланення і г.д. Габрэі верылі, што ад выканання знешніх абрадаў залежыць, будзеш ты пачуты Богам, ці не. Характэрнай рысай вызнаўцаў у духу і праўдзе ёсць вера, давер Богу. А вера – гэта тое, што нябачнае. Сустракаючыся з верай, ты пачынаеш сустракацца з рызыкай, з тым, што нябачнае, з тым, дзе можна шмат прайграць. І так адкрываецца нябачны духоўны свет, пра які часта нават немагчыма дакладна растлумачыць іншым веруючым.

Шчырасць. Пакланяцца ў праўдзе – гэта здольнасць прызнавацца ў сваіх грахах і памылках, здольнасць мяняць свае погляды, нават калі ты іх трымаўся шмат гадоў, а сёння ты пад імі ўжо не можаш падпісацца. Гэта сапраўды страшна і крыху сорамна, калі людзі табе кажуць: вы пяць ці дзесяць гадоў таму гучна казалі тое і тое, самі ў гэта верылі, а сёння… не падпісваецеся пад сваімі словамі. Напрыклад, калі я сканчваў вучыцца ў Польшчы, то на развітальнай Імшы са студэнтамі, якіх сабралося вельмі шмат, я сказаў, што калі дзяўчына ў 30 год не выйшла замуж, то варта ўжо скончыць з распазнаваннем і проста прымаць рашэнне. Многіх гэта ўразіла, і на той час гэтыя словы далі для некаторых нават пазітыўны плён. Сёння ж я пад тымі словамі не падпішуся ні ў якім выпадку. І такіх гісторый у маім жыцці было даволі шмат. Каб умець адмаўляцца ад сваіх поглядаў, умець згаджацца на нейкія змены ў сваім жыцці, трэба быць найперш шчырым перад самім сабой і перад Богам. А гэта не так проста.

Гаворачы пра “новы культ”, Езус адназначна не перакрэслівае і не адмяняе культ увогуле, знешнія знакі, сімволіку і г.д. Ён сам іх выкарыстоўвае – святкуе габрэйскія святы, моліцца на каленях, падымае вочы ў неба, выкарыстоўвае рытуальныя элементы габрэйскай Пасхі падчас Апошняй Вячэры і г.д. Зрэшты, само слова “пакланенне”, якое Езус выкарыстоўвае ў размове з самаранкай, на грэцкай мове азначае не абстрактную малітву, а фізічны паклон перад некім. Езус найперш паказвае нам, што ёсць агромністая небяспека, калі знешняе пакланенне не адпавядае пакланенню сэрца і духа, калі абрады і малітва ёсць, але няма богапазнання, богашукання і любові да Госпада.

а. Аляксандр Жарнасек МІС