Назва тэмы нашага чарговага “Вінаградніку” узята з Пісання, аднак яна не зусім адлюстроўвае сутнасць таго, пра што пойдзе гаворка. Рэч у тым, што вельмі часта даводзіцца сустракацца з гісторыямі, калі вернікі, шукаючы выйсця са сваіх бедаў, пачынаюць звяртацца за дапамогай нават не да аднаго, а да некалькіх святароў і часам атрымліваюць розныя адказы, а нават часта супярэчлівыя. Зразумела, што гэта бянтэжыць вернікаў і яны не разумеюць, каго слухацца і што трэба рабіць.

Наша тэма будзе раскрывацца ў двух частках. Найперш нам трэба зразумець ролю святарства, для таго, каб не ўпадаць у крайнасці, бо адна крайнасць – не цаніць Божага дару святарства, а другая – ідэалізаваць святара. Другая частка нашай тэмы тычыцца таго, каб адкрыць, што кожны вернік, як святар, так і свецкі, з’яўляецца прыладаю Духа Святога. Як святар ці манах, так і кожны ахрышчаны можа быць святыняй Духа Святога і разумець праўды духоўнага жыцця.

 

І. Роля святарства

Значэнне саборнага багаслоўя

У першыя стагоддзі хрысціянства святары не былі выразна аддзеленыя ад іншых вернікаў, як гэта сталася пасля. Лідары ранніх хрысціянскіх супольнасцяў былі звычайнымі людзьмі, ў іх былі сем’і, яны працавалі, зараблялі на сваё ўтрыманне. Але з цягам часу святары пачалі станавіцца асаблівай групай, якая адказвала за ўтрыманне святыні, найперш за правядзенне культу. Гэта прывяло да пераканання сярод вернікаў, што галоўная роля святара – цэлебраваць Святую Імшу, маліцца, выконваць сакрамэнтальную паслугу. Зразумела, што для таго, каб добра выконваць хрысціянскі культ і абрады, не трэба ні вялікага духоўнага вопыту, ні багаслоўскіх ведаў. Святарскім паслугам можна было навучыцца без семінарыі, проста пабыўшы крыху пры святары, які добра выконвае свае абавязкі. Менавіта таму доўгі час у Касцёле не было семінарый. Зразумела, што былі вялікія багасловы, былі духоўныя лідары, настаўнікі, манахі, але для спаўнення самой святарскай паслугі хапала веры і рытуальнай спраўнасці, калі можна так сказаць. Кандыдат проста прасіў біскупа аб удзяленні сакрамэнту святарства і пасля кароткіх курсаў без асаблівых праблемаў прымаў святарскія пасвячэнні.

Нічога дзіўнага, што такая практыка прывяла да катастрофы. Святары ўдзялялі сакрамэнты, але духоўна-маральны і інтэлектуальны іх стан быў нізкі. Само сабой, і людзям яны таксама не маглі даць таго, чаго самі не мелі. Нізкі духоўна-маральны і інтэлектуальны стан духавенства быў адной з прычынаў рэфармацыі ў 16 ст. І менавіта таму Трыдэнцкі Сабор, які быў адказам на пратэстанцкі рух, увёў абавязак навучання ў семінарыях для будучых святароў. Асаблівую ролю ў развіцці духоўных семінарый мелі святыя Вінцэнт дэ Поль і Пётр Канізій.

Духоўныя семінарыі, канечне, паправілі сітуацыю ў Касцёле, аднак і надалей паслуга культу ў жыцці святара адыгрывала дамінуючую ролю. Другі Ватыканскі Сабор (1962-1965) пацвярджае ў сваім навучанні, што галоўная роля святара ў тым, каб цэлебраваць Святую Імшу і служыць у сакрамэнце пакаяння, аднак, адначасна вельмі моцны робіцца націск на тое, што святасць святарскай паслугі вынікае як з самога сакрамэнту святарства (святасць аб’ектыўная), так і з асабістай святасці святара, якая ёсць вынікам яго асабістых адносінаў з Хрыстом (святасць суб’ектыўная). Сабор падкрэсліў, што роля святара не толькі ў тым, каб верна выконваць рэлігійныя абрады, але таксама ў тым, каб прапаведаваць Евангелле і пашыраць веру таксама сярод няверуючых.

З аднаго боку, нам можа здавацца, што ўсё гэта само сабой зразумела, аднак, на практыцы, менавіта неразуменне двайной святасці, калі можна так сказаць, святарскай паслугі (святасць сакрамэнту святарства і святасць асабістая) вядзе да многіх бедаў і непаразуменняў. Заўважце, як позна ў Касцёле пачынаюць узнікаць семінарыі, а яны далёка ўсяго не вырашалі. У Праваслаўнай Царкве яны ўзнікнуць нашмат пазней. Толькі ў 19 ст. яны пачынаюць мець нейкі ўзровень, але далёка не ўсе святары іх заканчвалі. Між іншым, гэта прывяло да спецыфічнага падзелу духавенства на “чорнае” (манахі) і “белае” (жанатыя). Да сённяшняга дня многія праваслаўныя шукаюць адказу на духоўныя пытанні ў манастырах, а ад жанатых святароў часта чакаюць толькі выканання абрадаў. Канечне, гэты падзел не павінен быць, але ён быў і надалей прысутнічае таксама і ў Каталіцкім Касцёле. Гэты падзел сваімі каранямі бярэ пачатак з “двайной” святасці святара.

Святасць, якая вынікае з пасвячэння (аб’ектыўная)

Незалежна ад таго, які перад намі святар, нават калі ён вялікі грэшнік, але калі ён адпраўляе Святую Імшу, або спавядае, або ўдзяляе сакрамэнты ці благаслаўляе, то сам Хрыстос дзейнічае праз гэтую паслугу і праяўляе сваю святасць незалежна ад святара. Гэта і ёсць святасць аб’ектыўная, якая вынікае з самога сакрамэнту пасвячэння. Аднак нават тут яна часам уваходзіць у канфлікт з асабістай святасцю святара (суб’ектыўнай). Разгледзім гэта на прыкладзе Эўхарыстыі і Пакаяння.

Калі святар прамаўляе падчас Святой Імшы словы Хрыста, то хлеб становіцца Целам Хрыста, а віно – Крывёю, а калі чытаецца Евангелле, то Сабор вучыць нас, што гэта як бы сам Хрыстос размаўляе з намі. І гэтая прысутнасць Хрыста ёсць нават тады, калі святар знаходзіцца ў самых страшных грахах. Аднак калі святар гаворыць казанне або аб’явы падчас святой Імшы, то з яго вуснаў часам можна пачуць не толькі нешта неадпаведнае, але нават тое, што пярэчыць вучэнню Хрыста.

Нешта падобнае адбываецца і ў сакрамэнце споведзі. Калі чалавек каецца і святар гаворыць малітву адпушчэння грахоў, то сам Хрыстос удзяляе разграшэнне. Але часам на споведзі людзі могуць пачуць навучанне ці словы, якія Хрыстос напэўна б не сказаў. У Польшчы і ў Еўропе даўно гучыць праблема параненых падчас споведзі. Чалавек мог пачуць несправядлівае асуджэнне, ерытычную навуку, або яго проста маглі пагнаць ад споведзі толькі таму, што ў святара быў дрэнны настрой. Больш за тое, Кодэкс Права Кананічнага прадугледжвае вельмі цяжкія духоўныя кары для святароў, якія прапаноўвалі на споведзі інтымныя адносіны, або, напрыклад, удзялілі разграшэнне жанчыне, з якой самі ўвайшлі ў чужалоства. Многіх вернікаў шакуюць гэтыя тэмы, але яны паказваюць, што калі такі канон знаходзіцца ў Праве Касцёла, то такія гісторыі здараліся і могуць здарацца.

Зразумела, што я не маю на мэце напужаць слухачоў і чытачоў і не хачу, каб мы падазравалі ці не давяралі нашым святарам, але ўсе мы павінны ўсведамляць Божыя праўды, а не ствараць фальшывыя рэлігійныя ідэалы. Часта людзі вельмі балюча перажываюць грахі святароў і расчароўваюцца ў веры не столькі з-за саміх грахоў, а з прычыны ілжывых рэлігійных ідэалаў, якія рушацца і якія яны самі ж некалі збудавалі, або з-за сваёй несвядомасці рэлігійных праўдаў.

Разважанні пра святасць святарства, якая вынікае з самога пасвячэння, хочацца скончыць пазытыўнымі прыкладамі. Аднойчы мне давялося спавядацца ў старэнькага святара, які меў ужо псіхічную хваробу.У мяне не было іншай магчымасці, а да споведзі трэба было ісці. Я шчыра памаліўся, каб сам Хрыстос быў на гэтай споведзі, каб мне не баяцца таго, што святар можа сказаць нешта там неадпаведнае. Святар нечакана сказаў такія словы, якія сам па сабе, так думаю, ён не мог сказаць. Гэта была адна з нешматлікіх споведзяў, якія я памятаю да сённяшняга дня. Веру, што менавіта тады выразна праявілася святасць самога сакрамэнту святарства.

Таксама аднойчы на споведзі я пачуў такую параду, пасля якой я прыняў цвёрдае рашэнне пайсці ў Закон Марыянаў. На той час я не сумняваўся ні кроплі, што сам Хрыстос прамовіў вельмі простымі словамі святара. Гэты святар і да сёння не ведае, як ім паслужыўся Хрыстос.

Таксама было некалькі гісторый, калі людзі спавядаліся, а я перажываў за іх, бо ведаў, якія праблемы меў той ці іншы святар, а ў адным выпадку нават ішло да таго, што святару меліся забараніць спаўняць святарскую паслугу. Я перажываў, баяўся, маліўся, а аказвалася, што споведзі былі вельмі плённымі, нягледзячы на тое, што святары тыя былі далёкія ад ідэалу. У гэтым таксама бачу святасць Хрыста, які праяўляе Сябе ў сакрамэнце святарства.

Святасць асабістая святара (суб’ектыўная)

Другі Ватыканскі Сабор вучыць, што трэба імкнуцца да адзінства паміж гэтымі двума святасцямі. Асабістая святасць святара вынікае з яго глыбокіх адносінаў з Хрыстом, з жывой веры, а гэта, як вядома, дынаміка, гэта працэс. Менавіта таму Сабор звяртае ўвагу на абавязак святара маліцца, чытаць Слова Божае, разважаць над ім, трымаць сувязь і адзінства з біскупам, паглыбляць свае багаслоўскія веды (уведзены абавязак курсаў для святароў у першыя пяць год святарства). Сабор пералічвае яшчэ больш прапановаў, але ўсе яны паказваюць на тое, што павінна быць дынаміка асабістага духоўнага росту. Самі пасвячэнні не даюць гарантыі гэтага росту.

Практыка паказвае, што, на жаль, менавіта тут часта крыецца вялікая праблема. Семінарыя не забяспечвае для чалавека адносінаў з Хрыстом. Многія маладыя добрыя кандыдаты, сустракаючыся з іншымі кандыдатамі, часта не такімі ідэальнымі, як хацелася б, менавіта ў семінарыі навучыліся курыць ці ўжываць алкаголь. Гэта вельмі сумна, але такое здараецца. Ні семінарыя, ні сувязі з іншымі святарамі, далёка не даюць гарантыі вернасці Хрысту ці духоўнага росту. Гэта пытанне кожнага асабіста.

Адзін праваслаўны выкладчык духоўнай семінарыі сказаў у інтэрв’ю, што многія наіўна думаюць, што семінарыя з грэшнікаў робіць святых. З некім так сапраўды адбываецца, а з некім не. І ў семінарыі нехта можа налаўчыцца хітрыць, грашыць, падманваць, як ён гэта рабіў і раней.

Сабор нагадвае і паказвае нам, што духоўны рост часта залежыць ад самога святара. Вопыт і вера прыходзяць з гадамі, пры ўмове, што гэты рост адбываецца.

 

Таямніца святарства ў жыцці вернікаў

Такім чынам, святасці самога святарства і спраўнасці ў паслузе культу не хапае для паўнаты святарскага служэння. Веды таксама далёка ўсяго не вырашаюць. Веды асабліва карысныя хрысціянам, якія робяць першыя крокі, і для іх любыя праўдзівыя веды прыносяць сваю карысць. Але для духоўнага жыцця гэтага мала. Неабходна душпастырская практыка, асабісты духоўны вопыт святара, яго асабісты шлях перад Богам.

Нашыя пытанні і досвед святара

Будзьма шчырыя, многія пытанні, якія нас турбуюць, не зусім і багаслоўскія. Як правіла, мы не пытаемся ў святара пра догмы веры, пра багаслоўе розных Сабораў, пра розніцу вучэння католікаў і пратэстантаў, пра дакументы Папы Рымскага і г.д. Найчасцей мы прыходзім з праблемай алкагалізму, адносінаў у сям’і, канфліктаў пакаленняў (бацькі-дзеці), з эмацыйнымі праблемамі, з праблемамі выхавання дзяцей або нас турбуюць незразумелыя рэчы, якія з намі адбываюцца. Усё гэта не столькі багаслоўскія праблемы, колькі духоўныя, яны блізкія з тэматыкай сацыяльнай, з педагогікай, псіхалогіяй, тэмай залежнасці і сузалежнасці і г.д. Усе гэтыя тэмы вельмі важныя, але ў семінарыях будучыя святары атрымліваюць пра іх мінімум інфармацыі, бо яны не да канца багаслоўскія. Таму на практыцы атрымліваецца, што мы прыходзім да святара з праблемамі, якія нас найбольш хвалююць, а святар можа не мець вопыту і не можа даць адказаў, якіх мы чакаем. Калі святар будзе мець крыху пакоры, то проста скажа, што не ведае. Аднак большасць святароў спрабуе нешта там раіць, хоць самі не маюць ні кроплі вопыту ў той ці іншай тэме. Часта такія парады могуць стаць катастрафічнымі. Напрыклад, у сям’і праблема алкагалізму, муж збівае жонку, гвалт над дзецьмі, а святар раіць: цярпі, трывай у любым выпадку, бо святыя трывалі, маліся і г.д. Зразумела, што на цяжкія пытанні часта няма простых адказаў, але калі б святар сам хоць калі-небудзь перажыў падобны псіхоз у сям’і і гвалт, то, магчыма, не быў бы такім самаўпэўненым у сваіх парадах. Трэба прызнаць, што ён проста не ведае, пра што ідзе размова.

Асабіста для мяне, як для святара, вельмі шмат сямейную тэматыку, праблемы жанчын, мужчын, праблемы залежнасцяў паказала не столькі семінарыя, колькі споведзі людзей, іх шчырасць у размовах, у гісторыях, якія апавядалі часта са слязьмі. Так я пачынаў чуць, што існуюць гарманальныя праблемы у жанчын, што самотнасць для многіх жанчын невыносная, пачынаў бачыць эмацыйныя тэмы і разумеў, што яны адрозніваюцца ад пытанняў духоўнага жыцця. Зразумеў, які негатыўны ўплыў на дзяўчат мае агітацыя ў манаства, якую агромністую ролю спаўняе бацька ў сям’і і гаспадар у хаце і г.д. Такіх тэмаў шмат і ўсе яны адкрываліся для мяне з вуснаў вельмі розных людзей. Менавіта так святар вучыцца ў “школе жыцця”, а не па падручніках. Або, каб быць больш дакладным, святар супастаўляе веды з падручнікаў з тым, што паказвае жыццё. Усе гэтыя пытанні святар павінен заносіць Богу, задаваць Яму пытанні. Менавіта так святар развіваецца ў сваім пастырскім служэнні, гэта яго духоўны рост. На жаль, вельмі шмат святароў затрымаліся толькі на паслузе культу.

Душпастырства сямей у Польшчы і Еўропе вядуць у асноўным свецкія вернікі. Пры большасці парафіях у Польшчы ёсць пункты псіхалагічнай ці сямейнай дапамогі, і там паслугу нясуць свецкія спецыялісты. У нас на Беларусі гэтая тэма толькі пачынае нясмела гучаць. Чаму свецкія? Таму што яны жывуць у сем’ях, яны маюць вопыт. Менавіта свецкія вернікі дапамагаюць святарам зразумець сямейную праблематыку.

У Францыі і другіх еўрапейскіх краінах у 60-я гады вельмі распаўсюджаны быў рух святароў, якія працавалі на заводах, як усе іншыя людзі. Дэкрэт пра паслугу святароў звярнуў увагу на гэтую групу святароў, выказваючы ім сваю падтрымку. Магчыма, тыя святары не ўсё правільна рабілі, а можа нават і наіўна глядзелі на некаторыя справы, аднак гэта была годная спроба святароў зразумець людзей, якія працуюць. Такую практыку ўвялі Малыя Браты і Сёстры Шарля дэ Фуко, Манаскія Супольнасці Ерусалімскія і іншыя. Звярніце ўвагу, што часта святар можа сварыцца на людзей, што яны мала моляцца, мала дапамагаюць працай пры касцёле і г.д. Але такі святар часта не разумее, як гэта – кожны дзень уставаць раніцай на працу, там почасту выслухоўваць абразы, калі табе штосьці даказваюць з дапамогай мацюкоў, за ўсё гэта ты атрымоўваеш незайздросную зарплату, а, вяртаючыся дахаты, трэба заняцца дзецьмі, накарміць сям’ю ці нешта там адрамантаваць. І так з дня на дзень… Калі б святар хоць бы крыху ўсё гэта перажыў, то глядзеў бы на многія пытанні зусім інакш.

Менавіта таму мы часта сустракаемся з дзіўным парадоксам. Чалавек прыходзіць да святара за парадай, прыходзіць з балючымі пытаннямі, а той проста можа не мець вопыту ў тых праблемах, можа проста не разбірацца ў іх. А калі не разбіраешся ў тэме, а спрабуеш некаму нешта раіць або, яшчэ горш, кіраваць сваім святарскім аўтарытэтам, то нараджаюцца часам яшчэ горшыя праблемы. Вопыт у сацыяльнай ці сямейнай тэматыцы яшчэ не вынікае з самога святарскага пасвячэння.

Такія розныя святарскія погляды…

Многія вернікі здзіўляюцца, калі ідуць з тым самым пытаннем да аднаго святара, пасля да другога, да трэццяга і атрымліваюць тры розныя адказы. І што самае дзіўнае, гэта не азначае, што адзін святар правільны, а два іншых страшна памыляюцца. Касцёл у сваім вучэнні адназначна выказваецца, насамрэч, далёка не па многіх тэмах. Як правіла, гэта  дагматычнае вучэнне, або некаторыя маральныя тэмы (напрыклад, аборты, эўтаназія). У жыцці ж мы сустракаемся з многімі іншымі і пытаннямі, і тэмамі, але Касцёл часта не займае па іх адназначнай пазіцыі. У гэтым ёсць свае і плюсы, і мінусы. Менавіта таму мы можам сустрэцца з рознымі меркаваннямі святароў, і гэта яшчэ не азначае, што нехта з іх пярэчыць вучэнню Касцёла. У такіх сітуацыях выбар часта застаецца за намі, за нашым духоўным досведам. Гэта мы самі ў веры прымаем рашэнне, каго нам больш слухаць, чыйму духоўнаму вопыту больш давяраць. У такіх сітуацыях часта мы хацелі б іншых пераканаць, але не можам, бо разумеем, што Касцёл адназначна не выказаўся, а значыць, дазваляе на іншы погляд, нават калі ён і здаецца нам памылковым. Насамрэч, гэта вельмі складаная тэма.

Для мяне некалі было шокам, калі трапіла ў рукі кніга аднаго нямецкага аббата трапістаў (вельмі аскетычны манаскі ордэн), які быў настаўнікам медытацыі “дзэн” (рэлігійная практыка ўсходніх рэлігій, якая паводле многіх хрысціянаў вядзе да кантактаў са злымі духамі). Для мяне не было ніякіх сумніваў, што гэта вельмі небяспечная практыка на мяжы акультызму. Але паколькі не было афіцыйнай забароны Касцёла, таму такая кніга мела права ляжаць у каталіцкай кнігарні. Пасля я чуў гісторыі пра духоўных, якія займаліся гомеапатыяй, пра сясцёр законных, якія займаліся біаэнэргатэрапіяй, пра святароў ці нават біскупаў, якія карысталіся з паслугаў “бабкі” і г.д. Не так даўно я размаўляў са святаром, якому казаў пра свае меркаванні, што нітка, якую завязалі буддысты на яго руцэ, насамрэч, нясе духоўную шкоду. Кожны з нас застаўся пры сваім меркаванні. Мне ў свой час было радасна, калі адзін святар, будучы ў Індыі, не дазволіў, каб на яго галаву слон усклаў вянок, бо сумняваўся, ці за гэтым не стаіць нейкі рытуал індыйскай культуры. Спрацавала асцярога: не ведаеш – не ўлазь у невядомае. Разам з тым, многія так лёгка прынялі ў хрысціянства ўплыў індыйскага паганства. Менавіта за гэта часта быў абвінавачваны вядомы індыйскі езуіт Антоні дэ Мэлло. Не так даўно газета “Каталіцкі веснік” абудзіла бурныя дыспуты наконт таго, як адносіцца да сімволікі “Хэллоў Кіцці”. Такіх тэмаў можна множыць бясконца. Іх вельмі шмат.

Нехта ў мяне некалі спытаўся чаму а. Джэймс Манджакал так крытычна ставіцца да праграмы “12 крокаў”. Не ведаю. Магчыма, ён мае нейкі свой вопыт. Але гэта не значыць, што трэба абавязкова з ім згаджацца. Трэба ўважліва паслухаць яго аргументы. Асабіста я гэтых аргументаў не чуў, таму я і не падпісаўся пад гэтай пазіцыяй айца Джэймса, але прыняў да ўвагі, што ў некага ёсць насцярожанасць да праграмы. З часам у мяне таксама з’явіліся некаторыя крытычныя меркаванні.

Падобным чынам нехта захапляецца Меджугор’ем, а іншыя крытычна ставяцца да яго. Тое самае датычыць многіх прыватных аб’яўленняў, такіх як “Пасланне Бога Айца”, запісаў Марыі Сіммы, Вальторты. Тое самае датычыць харызматычнага досведу ў Касцёле – нехта “за”, а нехта катэгарычна “супраць”.

Ужо некалькі разоў мне даводзілася чуць, як святары казалі людзям, што ім трэба некалькі разоў прыйсці на малітву заступніцтва. Спачатку я на гэта не звяртаў увагі, а пасля задумаўся. Калі святар мае прарочае пазнанне ад Госпада, то няма пытанняў. Такі вопыт святара, усё па веры і няма чаго нават каментаваць. Але калі я ўбачыў, што так кажа адзін святар, пяты, дзесяты, то зразумеў, што тут ужо ўзнікла нейкая практыка, нічым асабліва не пацверджаная. Дапускаю, што так можа быць, але адначасна дапускаю, што справа можа быць проста надуманая, а іншыя сталі паўтараць. Такіх прыкладаў шмат.

Карла Карэтта некалі пісаў, каб мы не асуджалі святароў, якія падтрымалі тэалогію вызвалення (святары, якія ўзяліся за зброю і ваявалі ў камуністычных баявых атрадах у Лацінскай Амерыцы), паколькі многія еўрапейцы і блізка не сустракаліся з праблемамі Лацінскай Амерыкі (несправядлівасць, карупцыя, голад і матэрыяльная галеча). Не трэба іх апраўдваць, але цяжка іх зразумець, калі ты нават не ведаеш, праз што яны прайшлі. Цікавым прыкладам будзе для нас кананізацыя мучаніка арцыбіскупа Рамэро. Доўгі час яго абвінавачвалі ў тым, што ён нібыта падтрымліваў тэалогію вызвалення. Некаторыя святары з яго дыяцэзіі былі звязаныя з баевікамі-марксістамі. Магчыма таму беатыфікацыйны працэс распачаўся, але хутка спыніўся. Некаторыя нават каментавалі, што ў Ватыкане неафіцыйна знарок блакавалі беатыфікацыйны працэс. Але як толькі Папам Рымскім стаў езуіт з Лацінскай Амерыкі, адразу адбылася беатыфікацыя і ў хуткім часе кананізацыя арцыбіскупа Рамэро.

Нам часам здаецца, што ўсе святары павінны быць аднолькавымі, але жыццё паказвае іншае. Цікава, што ў Еўропе даволі насцярожана ставяцца да святароў з Афрыкі. Чаму? Бо    не заўсёды проста можна праверыць, які ўплыў на яго аказвае яго паходжанне, яго культура, якія ў яго насамрэч перакананні. А культура Афрыкі – гэта часта паганская і магічная культура. Калі, напрыклад, у Камеруне, можна афіцыйна мець дзве жонкі, а многія нават не ведаюць, хто іх бацька, то як у такой краіне святары будуць захоўваць бязжэнства ці вучыць жыць людзей быць вернымі адной жонцы? Канечне, там ёсць вельмі Божыя святары (нават, марыяне), але ўсё далёка не так проста і не так адназначна.

Цікавым можа быць яшчэ адзін факт. Святы Ян Павел ІІ аднойчы зрабіў сустрэчу прадстаўнікоў усіх рэлігій у Асізі. Вядомае фота абляцела ўвесь свет, на якім шмат рэлігійных правадыроў – у белым адзенні, чорным, каляровым, ружовым, аранжавым і г.д. Але на гэтай сустрэчы не было будучага Папы Бэнэдыкта XVI, а на той час кардынала Юзафа Ратцынгера, прэфекта Кангрэгацыі Навукі і Веры. У адной з кніг кардынал Ратцынгер напісаў, што ён быў нязгодны з ідэяй гэтай сустрэчы з-за прысутнасці, напрыклад, буддыстаў. Мяне гэты факт вельмі ўразіў, таму што кардынал Ратцынгер быў тады другім чалавекам у Касцёле пасля Папы Рымскага.

Вельмі часта, калі адбываецца сустрэча святароў і нехта з іх гаворыць навучанне, то іншыя святары могуць крытычна ацэньваць гэтае навучанне, з нечым не згаджацца, таму што ведаюць вучэнне Касцёла і ведаюць, дзе могуць пачынацца духоўныя ці багаслоўскія погляды, якія хоць і не пярэчаць навуцы Касцёла, але адначасна і не абавязваюць, каб ім верыць. Менавіта таму прапаведваць святарам вельмі складана. Мала хто хоча гэта рабіць і мала хто згаджаецца на такое “шчасце”. Свецкія вернікі з Беларусі, як правіла,такога крытычнага аналізу не маюць і часта ўсё прымаюць за “чыстую манету”. Што ж рабіць у такім выпадку?

 

ІІ. Роля і задачы свецкіх вернікаў

Найперш трэба памятаць, што ні Абрагам, ні Майсей, ні апосталы не былі святарамі, не былі духоўнымі, і гэта ні кроплі не перашкаджала ім быць людзьмі веры, закаханымі ў Бога і вадзімымі Богам. У першыя стагоддзі хрысціянства айцы пустыні часта прынцыпова не прымалі пасвячэнняў святарскіх, а, разам з тым, былі людзьмі вельмі глыбокай веры, былі аўтарытэтамі ў духоўным жыцці. Вядома, што св. Францішак, напрыклад, таксама не быў святаром. Духавенства займае кіруючыя пасады ў Касцёле, але гэта не значыць, што яно мае манаполію на Божую ласку, уседазволенасць ці ўсёведанне.

Самаадукацыя

Для таго, каб не стаяць перад выбарам, якому святару трэба больш верыць, кожны вернік павінен найперш сам асабіста ведаць Евангелле Хрыста і вучэнне Касцёла, якому Хрыстос даў уладу “звязваць і развязваць” тут на зямлі. Для гэтага неабходная самаадукацыя ў духоўнай сферы. Канечне, агромністае значэнне мае духоўны вопыт, але без элементарных рэлігійных ведаў таго, што галоўнае, духоўны вопыт стане проста падманам. Менавіта таму для цвярозасці веры кожны вернік павінен асабіста чытаць і вывучаць Біблію, асабліва Евангелле, і не апраўдвацца тым, што мы на Імшы чуем Божае Слова. Вельмі важна, каб, пазнаючы Біблію, мы карысталіся праверанымі каментарамі. Асабіста я ўсім раю каментар А. Меня, які знаходзіцца ў Брусэльскім выданні Бібліі, або каментар прафесара Лапухіна. Гэта каментары на рускай мове. Асцярог бы ад пратэстанцкіх каментароў. Канечне, не таму, што яны дрэнныя. Сам асабіста карыстаюся некаторымі пратэстанцкімі каментарамі, але калі чалавек яшчэ не ведае асноўнага, а толькі пачынае цікавіцца і вывучаць Біблію, то і не можа крытычна ацаніць гэтыя каментары. Пратэстанты маюць тысячы цэркваў, а поглядаў і каментароў яшчэ больш. Ва ўсім гэтым вельмі лёгка заблукаць.

Апроч Бібліі, агромністай дапамогай будзе вывучэнне Катэхізіса Каталіцкага Касцёла, які ў прынцыпе з’яўляецца своеасаблівым каментаром да Бібліі ў кантэксце сучаснага жыцця. Зразумела, што гаворка ідзе не пра кароткі катэхізіс, па якім многія з нас вучыліся да Першая Камуніі, а пра афіцыйнае навучанне Касцёла, якое змешчана зусіім не ў маленькай кнізе.

Канечне, самастойнае вывучэнне Бібліі і Катэхізіса не дадуць адказу на ўсе пытанні, але напэўна з’явіцца цвярозы крытычны погляд на многія тэмы. Больш руплівым і дапытлівым можна таксама павывучаць дакументы Другога Ватыканскага Сабору, дакументы апошніх Папаў Рымскіх або нават і Права Кананічнае Каталіцкага Касцёла.

Пры самаадукацыі вельмі важна, каб не забракавала пакоры. На жаль, тут часта праяўляецца распаўсюджаны абсурд, калі прафесар можа быць не такім ўпэўненым у сваіх ведах, а той, хто прачытаў паўтары кнігі, “ведае ўсё”.

Кіраванне Духа Святога

Калі любіце Мяне, будзеце захоўваць Мае запаведзі. І Я папрашу Айца, і дасць вам іншага Суцяшыцеля, каб быў з вамі навекі, Духа праўды, якога свет не можа прыняць, таму што не бачыць Яго і не ведае. А вы Яго ведаеце, бо Ён з вамі ёсць і ў вас будзе (Ян 14,15-17).

А Суцяшыцель, Дух Святы, якога Айцец пашле ў імя Маё, навучыць вас усяму і нагадае вам пра ўсё, што Я сказаў вам (Ян 14,26).

Калі чуем гэтыя словы, то адкрываецца нам абяцанне дзеяння Духа Святога ў жыцці кожнага верніка. Яшчэ можна ўзгадаць прароцтва Старога Запавету пра тое, што ўсе будуць навучаныя Богам, або прароцтва Ёіла пра тое, што ўсе будуць бачыць з’явы, сны, пачнуць прарочыць і г.д. Аднак заўважце, што перш чым Езус пачынае казаць пра кіраванне Духа Святога, Ён гаворыць пра выкананне Яго запаведзяў, а значыць, пра веданне Слова, пра жыццё паводле Яго Слова. Тэма харызматычнасці, насамрэч, вельмі складаная. Сотні і тысячы пратэстанцкіх Цэркваў перакананыя, што яны найбольш выконваюць Божае Слова, што імі кіруе Дух Святы. Многія свята перакананыя ў тым “аб’яўленні”, каторае Бог ім даў. Зразумела, што Дух Святы там дзейнічае ў сваіх дарах, але, разам з тым, можам сутыкнуцца і з агромністымі самападманамі. Калі чытаем, што ўсе будуць навучаныя Богам, то не думаю, што ішла размова пра тысячы цэркваў, якія даказваюць сваю прававернасць.

Сутыкаючыся з рознымі духоўнымі дарамі ў жыцці розных вернікаў, я зразумеў словы, якія Бог казаў Майсею пра тое, што любое прароцтва павінна быць праверана, слова павінна споўніцца. Вядома, што часам гэта адбываецца неадразу, трэба пачакаць. Але слова прарочае павінна пацвярджацца. Асабліва важна для свецкіх, якія маюць тыя ці іншыя дары духоўныя, каб была падтрымка Касцёла, падтрымка дасведчанага ў справах духоўных святара. Раней я не надта прыдаваў значэння выразу “мне Бог сказаў”. А цяпер разумею небяспеку такога выказвання. Я чуў гэты выраз шмат разоў з вуснаў людзей амбітных, якія нешта там надумалі, якія не разабраліся ў сваіх эмоцыях, а нават і з вуснаў псіхічна хворых людзей. Калі дары Божыя ніякім чынам не пацвярджаліся фактамі ці аўтарытэтам духавенства, то раю нават не заікацца пра тое, што “мне Бог сказаў”. Гэта вельмі небяспечна і вельмі вялікая адказнасць. Разумею, што менавіта таму кс. Ян Рэчак, напрыклад, моліцца толькі з сястрой Станіславай. Думаю, што Бог проста шмат разоў пацвярджаў праўдзівасць яе дару.

Што ж значыць для нас кіраванне Духам Святым? Перш за ўсё гэта Яго натхненне не столькі ў надзвычайнасці, колькі ў разуменні праўдаў веры, у вернасці Яго Слову, у мудрасці, пакоры, міры, запале да апостальства, евангелізацыі і г.д.

Дапамога святара

Такі і павінен быць у нас першасвятар: святы, нявінны, беззаганны, адлучаны ад грэшнікаў і ўзнесены вышэй за нябёсы (Гбр 7,26).

Пасланне да Габрэяў кажа нам, што толькі Езус можа дасканалым чынам выконваць ролю святара, бо Ён не мае граху. Менавіта таму перш чым шукаць парады ў святароў, найперш трэба ў малітве звярнуцца да Езуса. Асаблівым чынам трэба асцерагацца парады тых святароў, якія маюць тыя самыя праблемы і грахі, што і ты, і не выпуталіся яшчэ з іх. Тут дзейнічае евангельская мудрасць – сляпы сляпога не можа вывесці. Калі, напрыклад, цябе непакоіць справа падаткаў, грошай і фінансаў, то не раю ісці за парадай да святара, які думае, як яму свой джып памяняць на больш “круты”. Калі непакоіць нас хвароба і цярпенне, то наўрад ці нам дапаможа святар, які сам увесь час наракае і лічыць сябе самым няшчасным у свеце. Тое самае датычыць праблемаў сэксуальнасці, алкаголю, палення цыгарэтаў і г.д.

Пры духоўным росце важна, калі цябе нехта крытычна ацэніць (святар). Але можна падабраць сабе мала вопытнага “духоўніка”, які ўсяму будзе паддакваць, або наадварот – усяму не давяраць і крытыкаваць. Менавіта таму вядомы польскі езуіт і псіхатэрапеўт Юзаф Аўгустын у многіх сваіх кнігах выразна падкрэслівае – помач дасведчанага духоўніка.

Мы ўсе адказныя за наш Касцёл

Калі Польшча ўваходзіла ў Еўразвяз, давялося мне ў Ліхэні чуць навучанне аднаго святара, які параўнаў гэтую палітычную падзею са штурмам Чанстаховы, які некалі здзейснілі шведы. Не паспела скончыцца набажэнства, як людзі паскардзіліся на гэтага святара настаяцелю кляштара. Пасля я некалькі разоў чуў, як людзі маглі скардзіцца на неадпаведныя навучанні падчас споведзі. Зразумела, што гэтыя “скаргі” ў нашых рэаліях выглядаюць катастрафічна. Савецкі чалавек гатовы скардзіцца і скандаліць на пустым месцы, абы за што, асабліва не разбіраючыся нават у тэме. Але гэтыя гісторыі ў Польшчы мяне пазітыўна ўражвалі, таму што людзі з большага мелі рацыю. Уражвала тое, што яны маглі адэкватна і крытычна ацаніць сітуацыю, яны разбіраліся ў тэме, ведалі ролю святара, ведалі багаслоўскія пытанні і г.д. І іх скаргі выглядалі не як нашыя скаргі на пустым месцы пакрыўджаных людзей, а як клопат пра святасць месца, служэння, клопат пра Касцёл.

Цяжка ўявіць такі цвярозы падыход да справы ў нашым выпадку. Вельмі часта ў Беларусі людзі нават калі маюць факты пра шматлікія грахі святароў, не маюць адвагі сведчыць ці адпаведна рэагаваць на такія сітуацыі перад біскупам. За гэтым хаваецца і рэлігійная неадукаванасць, і адсутнасць клопату пра супольнае дабро вернікаў. А тым часам клопат пра Божае Валадарства, пра Касцёл, пра справы Божыя – гэта клопат не толькі асобаў духоўных, але і ўсіх вернікаў.

Аляксандр Жарнасек,

марыянін